وبلاگ آموزشی وتخصصی دیجیتال تبرستان (شمال ایران)
مرجع آنلاین علمی وفرهنگی ایرانیانوبلاگ آموزشی وتخصصی دیجیتال تبرستان (شمال ایران)
مرجع آنلاین علمی وفرهنگی ایرانیاندرباره من
متولد تیر، نماد: سرطان
عاطفی، احساساتی، با محبت و مهربان
درون بین و خلاق
هوشیار و محتاط
دلسوز
ادامه...
قطع شبکه‌های ایرانی از ماهواره ها:
پس از حدود تحولات جدید در ساختار نظام بین المللی و فروپاشی سیستم دو قطبی، تأثیر رسانه در تحولات منطقه ای و جهانی دارای ژرفای خیره کننده ای شده است.
نقش رسانه ها در جنگ های آمریکا در عراق (جنگ سی ان ان) و افغانستان و انقلاب های مخملین و به ویژه نقش آنها در انقلاب های عربی بر همین پایه نظری استوار است.
امروزه کشورهای دارای ابزار رسانه ای قدرتمند تر با سهولت بیشتری قادر به تحصیل منویات ملی ، منطقه ای، بین المللی و حتی پیشبرد اهداف نظامی خود هستند که نمونه بارز آن درجنگ آمریکا در عراق مبتلور شد. دلیل آن این است که امروزه عبارت جدیدی وارد قاموس نظام بین المللی شده و آن حاکمیت اطلاعاتی است.
امروزه کشورهای صاحب نفوذ رسانه ای با یورش به مرزهای فرهنگی و اعتقادی کشور ها امکان اشاعه گرایشات هژمونیک در سطح گیتی را بیش از گذشته تسهیل کرده اند و موجب شکاف دیجیتال بین شمال و جنوب شده است.
در هر صورت امروزه در پرتو شبکه به هم پیوسته ارتباطات و شتاب نظام مبادله اطلاعات و اخبار در سطح جهان، معادلات جدیدی در عرصه نظام بین الملل شکل گرفته است که تاثیر آن روی روابط منطقه ای و سیستمی کشورها اجتناب نا پذیر است و هیچ کشوری بدون توجه به این عامل نمی تواند از منافع و امنیت ملی خود در دنیای جدید که به شدت رسانه ای شده به نحو شایسته صیانت کند.
اهمیت بهره گیری از رسانه های بین المللی موجب گردید کشورهای توسعه یافته نیز در اندیشه بهره مندی از رسانه های جهان گستر باشند.
ظهور شبکه «الحزیره» و سپس شبکه هایی همچون «العالم»، «پرس تی وی» و «العربیه» را می توان در این راستا ارزیابی کرد.
ظهور شبکه های جدید موجب گردید پرسش های زیر مطرح گردد:
آیا
ظهور شبکه های جدید بین المللی با رویکردهای جدید می تواند شکافی در جریان
یکسویه خبری غرب ایجاد کند؟ آیا ورود رسانه های ساختار شکن در جریان رسانه
ای بین المللی پذیرفتنی است؟ آیا جریان مسلط بر رسانه ها حاضر به خدشه
وارد شدن به سلطه انحصاری خود بر رسانه های بین المللی می شوند؟
فشارهای زیادی
برای جلو گیری تغییر رویکرد و همچنین جلو گیری از فعالیت شبکه های بین
المللی که رویکرد جدیدی را در تقابل با روند های جریان بین المللی رسانه ای
دنبال می کردند، صورت گرفت.
قطع شبکه های بین المللی ایرانی از
روی ماهواره های «هاتبرد» و «عرب ست» و ایجاد مانع برای فعالیت رسانه ای
آنها در بسیاری از کشورها از جمله این اقدامات می باشد که به دلیل پرداختن
به مباحث حقوقی در این زمینه، از پزداختن بدان خود داری می شود.
1) کلیات حقوق بین المللی ارتباطات:
الف) نظریه آزادی اطلاعات
طبق این نظریه هر
شخص حق دارد به کلیه اطلاعات دست یافته یا اطلاعاتی را برای دیگران ارسال
کند. برخی معتقدند این اصل دنباله همان اصل «آزادی مطبوعات» است که در قرن
19 برای اولین بار مطرح شد.
اصل آزادی اطلاعات عموما پس از جنگ
جهانی دوم و با آغاز عصر فضا مورد توجه مجامع بین المللی قرار گرفت و اگرچه
این موضوع در برخی کنوانسیون ها و پیمان های بین المللی نظیر ماده 19
اعلامیه حقوق بشر 1948 و اعلامیه غیر الزامی سال 1972یونسکو در مورد اصول
راهنما در استفاده از پخش ماهواره ای و برخی کنوانسیون های منطقه ای مورد
تاکید قرار گرفت اما تاکنون هیچ کنوانسیون بین المللی در مورد آزادی
اطلاعات منعقد نشده است.
ب) تهدید حق آزادی عقیده و بیان در پرتو ابزار نوین اطلاع رسانی
اعمال حق آزادی
بیان جز در برخورداری از فناوری لازم که وسایل لازم جهت کسب اطلاع و نشر آن
را در اختیار قرار می دهد، میسر نیست. کشورهایی که از این لحاظ فقیر محسوب
می شوند و عملاً از دستیابی به این وسایل محرومند، قادر به اعمال حق کسب
آزادانه اطلاعات و نشر آن نیستند و به همین خاطر از این حق محروم مانده
اند.
به این ترتیب، این کشورها فقر فن آوری را به مثابه محق بودن
در اعتراض به اعمال حق کسب و نشر آزادانه اطلاعات قلمداد میکنند؛ زیرا این
اصل، در عمل ارزش های خاص جوامع غربی را با اتکا به فن آوری پیشرفته این
کشورها، در کشورهای در حال توسعه، منتشر ساخته و موجودیت فرهنگ های بومی را
در معرض تهدید قرار می دهد. بنابراین اصل آزادی اطلاعات در پرتو فناوری،
آزادی را به یکی اعطا و دیگری را از آن محروم می سازد و حق طبیعی، الهی،
فطری و... بشر جهت نشر آزادانه عقیده در پای ابزار نشر آزادانه اطلاعات
قربانی می‌شود.
ج) آثار سلطه دول توسعه یافته بر فن آوری نوین اطلاع رسانی در صلح و امنیت بین المللی
در گذشته، برتری هسته‌ای به عنوان شرط لازم برای رهبری ائتلاف های نظامی علیه کشورهای سرکش مطرح بود.
در
عصر اطلاع رسانی، برتری در این عرصه است که چنین نقشی را ایفا می کند.
کشورهای توسعه یافته اکنون فن آوری خود را به شیوه های مختلف در جهت اخلال
در صلح و امنیت بین المللی و با هدف تامین امنیت ملی یا منافع تجاری خود به
کار می گیرند.
آنها در عین حال که فن آوری اطلاع رسانی را جهت
اخلال در صلح و امنیت بین المللی به کار می گیرند و هر جا که منافع تجاری
شان اقتضا کند، تردیدی در این راستا به خود راه نمی دهند لیکن هر زمان
قادرند که دول دیگر را به لحاظ اینکه نظام اطلاع رسانی آنها صلح و امنیت
بین المللی را دچار مخاطره کرده است در معرض ضمانت های اجرایی موضوع مواد
41 و 42 منشور قرار دهند.
د) قاعده استاپل و پخش مستقیم برنامه
استاپل در اصطلاح
فارسی به معنای «منع تناقض گویی به زیان دیگری» یا «ممنوعیت اقامه دعوی به
واسطه یک اقدام قبلی که خود صاحب دعوی به عمل آورده است» ترجمه شده است.
بر
اساس آن می توان گفت: هرگاه شخصی با اظهار یا رفتار خود به عمد سبب باور
شخص دیگر به وجود وضعیت معین شود و وی را وادار کند تا بر اساس آن باور عمل
کند یا وضعیت خود را تغییر دهد، شخص اول از ادعای وضعیتی متفاوت در همان
زمان علیه شخص اخیر ممنوع خواهد بود.
نکته مهم در اینجا آن است که هر کدام از این رفتارها ممکن است فی نفسه مخالف موازین حقوقی نباشند و به طور انفرادی ضرر و زیانی از آن ناشی نشود اما در مورد موضوعی واحد حاوی تناقض باشد که این تناقض موجب متضرر شدن طرفی شود که به رفتار و مواضع قبلی طرف ماخوذ به استاپل اعتماد کرده است.
مثلا اگر پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای برای مخاطبان دیگر کشورها طبق مقررات حقوق بین الملل ممنوع باشد طبیعی است چنانچه کشوری اقدام به پخش مستقیم ماهواره ای به منظور دریافت امواج آن درکشور یا کشورهای دیگر کند، مستوجب مسئولیت بین المللی برای آن خواهد بود. لکن اگر کشوری که قلمرو آن مورد هجوم امواج تلویزیونی ماهواره ای قرار گرفته است خود نیز قبلا به اقدام مشابهی دست زده باشد نمی تواند به اقدام آن کشور اعتراض کند.
بنابراین با توجه
به اینکه امروزه بسیاری از دولت ها خود رأسا مبادرت به پخش برنامه های
تلویزیونی از طریق ماهواره ها به منظور مخاطب قرار دادن اتباع یا ساکنان
کشورهای جهان می کنند یا به اشخاص حقیقی و حقوقی در قلمرو خود چنین اجازه
ای داده اند بنابراین چنانچه از این منظر به موضوع پرداخته شود، با توجه به
قاعده استاپل، چنین کشورهایی نمی توانند به جمهوری اسلامی ایران برای پخش
برنامه خود از طریق شبکه های بین المللی اعتراض کنند.
مضاف بر این
که ایران نیز با توجه به پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای به موجب قاعده
استاپل مجاز به اعتراض علیه کشورها یا دارندگان شبکه های ماهواره ای بابت
نفس پخش مستقیم ماهواره ای نخواهد بود.
2) جریان آزاد اخبارو اطلاعات، ویژگی دنیای ارتباطات
گذشته از بازتاب تازه های ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‍ک و رشد ص‍ن‍‍ع‍ت رسانه در ک‍ن‍ش‍گ‍ر‌ی سیاسی ش‍‍ه‍رون‍د‌ان و به رغم محذورات ایجاد شده از سوی نظام های خودکامه در جهت گردش آزاد اخبار و اطلاعات، عصر نو ارتباطی جهانی به خودی خود به روند جریان آزاد اطلاعات شتاب بخشیده و درعین حال دنیا به سوی ت‍ئ‍وری‍زه ک‍ردن مبانی حقوقی این مولفه در قالب انعقاد کنوانسیون ها و مقررات گ‍روی‍ده است.
فی الواقع گردش آزاد اطلاعات و اخبار جزو حقوق بنیادین بشر محسوب می شود و قوانین اساسی برخی کشورها و کنوانسیون های بینالمللی نیز از آن حمایت می‌کند.
اهمیت دسترسی به اخبار و اطلاعات عاری از کنترل و نقش آن به عنوان زیربنای دموکراسی بحدی است که برخی آن را به «اکسیژن دموکراسی» تعبیر میکنند لذا وجود مقررات ناظر به تضمین برخورداری بشر از چنین حق حیاتی همواره مورد اهتمام جامعه جهانی بوده است کما اینکه پس از جنگ جهانی دوم اعلامیه حقوق بشر برای تحقق این آرمان، تهیه و تدوین شد و وفق آن گسترش جریان آزاد اطلاعات وانتقال اندیشه در سطح دنیا به عنوان عامل کمک به افزایش صلح و رفع سوء تفاهمها مورد تاکید قرار گرفت.
3) جریان آزاد اطلاعات درحقوق و اسناد بین المللی
بسیاری بر این
باورند که دسترسی به اطلاعات یک حق بنیادی بشری است منشاء این باور را می
توان در ابزارهای بین المللی مدافع حقوق بشر یافت.
مهم ترین این ابزارها اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال 1948 و ماده 19 کنوانسیویون بین المللی مدنی و سیاسی است.
ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر می‌دارد:«هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد.این حق شامل آزادی حفظ عقاید، مصون از تعرض و جستجو، کسب اظهار اطلاعات و اندیشه‌ها از هر طریق و بدون توجه به مرزهاست».
در نشست وین (1986) سازمان امنیت و همکاری اروپا تأکید شده است که دولت ها می توانند از هر فرصتی که ابزارهای مدرن ارتباطی مشتمل بر کابل وماهواره را فراهم سازند و در جهت اشاعه گسترده تر و آزاد تر همه نوع اطلاعات استفاده نمایند.
طی دهه 1990میلادی، با رشد و توسعه فن‌آوری اطلاعات، موضوع دسترسی به جریان آزاد اطلاعات، شکل جدیدی به خود گرفت و سرانجام در اولین اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی که در آذرماه سال 1382 در ژنو برگزار شد، سران کشورهای جهان با امضای بیانیه اصول، متعهد به ایجاد جامعه اطلاعاتی در هزاره جدید شدند.
در سند دب‍ی‍رخ‍‍ان‍ه اجرایی «اجلاس جهانی سران در ب‍‍اره جامعه اطلاعاتی»، روس‍‍ا‌ی‌ک‍ش‍ور‌ه‍‍ا‌ی جهان در اعلامیه آغاز هزاره جدید ت‍‍ع‍‍ه‍د کردند که به منظور اح‍ت‍ر‌ام به حقوق بشر و آزادی های بنیادین ش‍ن‍‍اخ‍ت‍ه شده در سطح بینالمللی ،دولت م‍ب‍ت‍ن‍‍ی بر حقوق را تقویت و ب‍ر‌ا‌ی‌رس‍‍ان‍ه‌ه‍‍ا حق ای‍ف‍‍ا‌ی نقش اساسی را تامین و حق همگان ب‍ر‌ا‌ی‌ب‍رخ‍ورد‌ار‌ی از اطلاعات را تضمین کنند.
براساس م‍ف‍‍اد این سند، ت‍ک‍ن‍ول‍وژی های اطلاعات و‌ارت‍ب‍‍اط‍ات که ام‍ک‍‍ان‌م‍‍ی‌د‌ه‍ن‍د دسترسی به ک‍‍ارک‍رد‌ه‍‍ا‌ی‌‌ع‍م‍وم‍‍ی ب‍‍ه‍ب‍ود یابند و در م‍ی‍‍ان روابط ش‍‍ه‍رون‍د‌ان روابط ب‍‍ه‍ت‍ر‌ی ب‍رق‍ر‌ار شود، م‍‍ی‌ت‍و‌ان‍ن‍د در ایجاد ال‍گ‍و‌ه‍‍ا‌ی م‍دی‍ری‍ت ص‍ح‍ی‍ح نقش ص‍ح‍ی‍ح ایفا کنند و از طریق این ت‍ک‍ن‍ول‍وژی ه‍‍اس‍ت که ص‍د‌ا‌ه‍‍ا‌ی ت‍‍اک‍ن‍ون‌ح‍‍اش‍ی‍ه‌‌ا‌ی، خ‍و‌ا‌ه‍ن‍د ت‍و‌ان‍س‍ت خ‍و‌اس‍ت‍ه‌‌ه‍‍ا‌ی خود را به گ‍وش دیگران ب‍رس‍‍ان‍ن‍د و توسعه ت‍ک‍ن‍ول‍وژی های م‍ذک‍ور، قدرت های عمومی را ت‍ش‍وی‍ق میکنند که ب‍ی‍ش‍ت‍ر ح‍س‍‍اب پس بدهند و ش‍ف‍‍اف‍ی‍ت بیشتری در امور م‍م‍ل‍ک‍ت‍‍ی پ‍دی‍د آورن‍د.
کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل نیز در سال 1993 دستور تشکیل دفتر ویژه سازمان درباره آزادی عقیده و بیان را داد و گزارشگر ویژه این سازمان در سال 1996 اعلام داشت حق جستجو یا دسترسی داشتن به اطلاعات یکی از اساسی ترین عناصر آزادی سخن و بیان است.
همچنین در بیانیه اجلاس عالی سران درباره جامعه اطلاعات در 12 دسامبر 2003 با تأکید بر جامعه اطلاعاتی برای همه ، بر دسترسی همگان به اطلاعات تأکید شده است.
4) جریان بین المللی ارتباطات آیا جریان آزاد اطلاعات است؟
شاید در برخی از کنوانسیونها و اعلامیه های جهانی به جریان آزاد اطلاعات تأکید شده است ولی همچنان که در پیش آمد جریان آزاد اطلاعات هنوز در واقعیت به وقوع نپیوسته است و گردش اطلاعات در سطح بین المللی هنوز تابع شرایط سیاسی و منافع قدرت های بزرگ است و قطع شبکه های ایرانی از ماهواره های «عرب ست» و «نایل ست» دلیلی برای این ادعاست.
در اواخر دهه 70
میلادی در یونسکو و سازمان غیر متحدها به دنبال ایجاد یک نظم نوین اطلاعاتی
و ارتباطی بین المللی تلاش هایی انجام گرفت.
از جمله این تلاش ها
گزارش «شون مک برایر» رییس یکی از کمیسیون های یونسکو تحت عنوان یک جهان و
چندین صدا بود که بر اساس آن فراخوانی صادر شد که همه کشورها بتوانند به
طور برابر به فضا و طیف های الکترو مغناطیسی دسترسی یابند و هم مردم
بتوانند از ارتباط و دریافت اطلاعات به عنوان یک حق بهره مند شوند و مردم
از یک سویه بودن جریان انتقال اطلاعات از غرب آگاه شوند اما این اعلامیه
یونسکو خیلی زود فراموش شده زیرا کشورهای دارای فناوریهای ارتباطی –
اطلاعاتی هیچ گاه حاضر به عدول از انحصار طلبی در این زمینه نشدند. از این
روی فشار به رسانه هایی که به دنبال استقلال بوده اند به این فرضیه قوت می
بخشد.
گفتنی است که گرایش به گردش آزاد اطلاعات صرفا بر پایه انگیزه های حقوقی و بشردوستانه محل اعراب ندارد بلکه ملاحظات حرفه ای ارتباطات نیز زمینه ساز ترویج آن است زیرا رسانه‌ها برای حفظ مخاطبان و جلب اعتماد آنها و برای موفقیت در عرصه رقابت فزاینده بین رسانه ای مجبورند اخبار خود را سریع، دقیق و کامل ارائه نمایند که این متغییر نیز خواه ناخواه به رشد جریان آزاد اطلاعات و اخبار کمک شایانی می کند.
با توجه به موضوع بحث ما یعنی قطع شبکه های ایرانی از روی ماهورها باید گفت که گذشته از مبانی حقوقی مصرح جریان آزاد اطلاعات و اخبار، قواعد ناظر به پخش برنامه های ماهواره ای نیز بر حقوق جامعه جهانی از حق استفاده از فضای ماورای جو دلالت دارد.
براساس اصول حاکم بر پخش برنامه های ماهواره ای که در کنوانسیون ها و اسناد بین المللی تدوین شده است فضای ماورای جو باید به طور مساوی و آزادانه قابل بهره برداری بوده و استفاده از آن تابع مقررات حقوق بین المللی باشد.
نکته بعدی این است که هیچ دولتی به استناد اصل آزادی ارتباطات و اطلاع رسانی که درحقوق بین الملل از اصول اساسی پذیرفته شده ملتهاست، حق ندارد حقوق یک کشور عضو کنوانسیون های مربوطه در استفاده از فضای ماورای جو را که اصول استفاده صلح آمیز از فضا مد نظر دارد، محدود کند.
5) تاسیس ماهواره مستقل ملی، امکانی برای مقابله با قطع شبکه های ایرانی
در گذشته اگر
تنها با محدودیت در خبررسانی و ایجاد مانع بر سر راه خبرنگاران و تیم‌های
خبری رسانه‌های ایرانی سعی در بیرون راندن آنها از مدار رقابت رسانه ای
می‌کردند، اکنون این اقدامات ابعاد گسترده تری یافته که مانع اساسی برای
اطلاع رسانی کشورمان در عرصه بینالمللی ایجاد خواهد نمود.
نکته آنکه اما پروژه‌ای که هم اکنون مالکان فناوری اطلاعات در پی اجرای آن هستند، حذف رسانه‌های ایرانی بر ماهواره‌هاست.
«عبدالهادی محفوظ» رییس شورای عالی اطلاع رسانی لبنان در این زمینه قطع شبکه های ایرانی می گوید: توقف پخش برنامه های شبکه های ایرانی توسط ماهواره های «عرب ست» و «نایل ست» غیر قانونی است.
تصمیم به توقف پخش برنامه های شبکه العالم ناشی از به اصطلاح سند رسانه ای عربی است که بیش از یک سال و نیم پیش در نشست شورای وزرای اطلاع رسانی عرب با همکاری مصر و عربستان تصویب شد که هدف آن محاصره رسانه ها در جهان عرب بود تا این رسانه ها به ابزاری در دست دولت های عربی تبدیل شوند.
وی تاکید کرد: عجیب این است که در این سند حق به موسسات خدماتی پخش ماهواره مانند «عرب ست» و «نایل ست» داده شده است تا خود پخش برنامه شبکه های تلویزیونی را متوقف کنند که این عمل اقدامی غیر قانونی است.
رییس شورای عالی اطلاع رسانی لبنان همچنین اظهار داشت: وقت آن است که جمهوری اسلامی ایران با قرار دادن یک ماهواره اختصاصی در مدار زمین در مقابل این گونه توطئه ها بایستد.
از این روی طرح ایجاد ماهواره مستقل ملی که چند سالی است مطرح شده و با بی‌توجهی مسئولان روبه‌رو شده است، اکنون بیش از گذشته، ضرورت آن احساس می‌شود، چرا که بی‌توجهی به این مسأله، می‌تواند نتایج زیانباری را متوجه حضور فعال کشورمان در عرصه اطلاعرسانی و بهره‌گیری از قدرت نرم وارد آورد. همچنین انتظار می‌رود دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز در قبال محدودسازی رسانه‌های ایرانی فعالانه‌تر عمل کند.
البته ناگفته نماند که این موضوع از آن روی، اهمیت می‌یابد که هم‌اکنون حجم عظیم تبلیغاتی و جنگ رسانه ای علیه جمهوری اسلامی ایران آغاز شده و ناتوانی در پاسخگویی، فرصت‌ها را به تهدید تبدیل خواهد کرد و با توجه به شرایط ما در منطقه و تقویت رفتار خصمانه غرب به همراهی برخی از کشورهای عرب با ایران این امکان هست که در مواقع لزوم، همه ماهواره‌ها به سوی ایران بسته شود و ما نتوانیم از حقانیت خود در افکار عمومی دفاع کنیم و یکه تاز میدان اطلاعرسانی منطقه و جهان با غرب وشبکه‌های وابسته به آن باشند؛ این خطر بزرگی است که ایران را در وابسته بودن به ماهواره‌هایی که از خود اختیاری ندارند تهدید می‌کند.
خاطرنشان می سازد، ایران از سال 1380 تا 1384 مراحل ساخت و آماده‌سازی پرتاب ماهواره «مصباح» به فضا را انجام داده است، اما به علت نامعلومی پرتاب این ماهواره ـ که امروز خدمات آن برای امنیت ملی ایران حیاتی است ـ با تعلل روبه‌رو شده است البته بنا بر برنامه چهارم توسعه قرار بود پس از پرتاب ماهواره «مصباح» دو ماهواره دیگر هم ساخته و به فضا پرتاب شود تا سه مدار بینالمللی 26، 34 و47درجه شرقی در اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) را پرکنند و به ایران این امکان را بدهند تا تمام کره زمین را از نظر ماهواره‌ای شبکه تلویزیونی و مخابراتی تحت پوشش داشته باشد؛ اما امروز این تعلل به قیمت تهدید امنیت ملی مطرح شده است.
مرکز امور بین الملل صدا و سیما
